Spelen met gif

Het Europese goedkeuringsproces voor pesticiden is ondoorzichtig en foutgevoelig. Gegevensanalyse van een team van Duitse journalisten toont aan hoe overheidsinstanties risicobeoordelingen van de sector letterlijk overnemen. Of de schadelijkheid van een stof echt is gecontroleerd, is onduidelijk en niet na te trekken. Een artikel over roekeloze toezichthouders die spelen met gif.

De schappen liggen er weer vol mee, deze dagen: mandarijnen, sinaasappels en andere gewassen. Ter bescherming tegen insecten en ander ongedierte vertrouwen landbouwers nig steeds massaal op het gebruik van pesticiden. Maar pesticiden zijn controversieel, omdat de gevolgen voor de menselijke gezondheid en het milieu moeilijk te beoordelen zijn.

We hebben het vaak gehad over glyfosaat, het bestrijdingsmiddel van gifmenger Bayer/Monsanto, dat overigens van de Europese Unie nog steeds massaal onze gezondheid aan mag tasten. De fabrikant beschikt kennelijk over een succesvolle lobbygroep, dat de EU de gezondheid van haar burgers ondergeschikt vindt aan het belang van de producent. Maar misschien dat invloedrijke personen onder tafel wat toegeschoven krijgen?
Een ander controversieel middel is chloorpyrifos, een zeer effectieve neurotoxine dat voornamelijk wordt gebruikt bij citrusvruchten om insecten te bestrijden. Nog maar een paar weken geleden kwam de pan-Europese goedkeuring van chloorpyrifos onder vuur: wetenschappers hadden ontdekt dat de autoriteit die verantwoordelijk was voor de risicobeoordeling blijkbaar ongeautoriseerde informatie van de fabrikant had aanvaard. Doorbraakgegevens over gezondheidsrisico's, zelfs bij een lage dosis, vielen zo buiten schot. Chloorpyrifos wordt ervan verdacht de ontwikkeling van de hersenen van ongeboren kinderen te schaden.
Overigens zijn gezondheidsrisico's van pesticiden te vinden in de EU-pesticidendatabank (link hier).

Herinnert u zich nog het copy-paste-schandaal van vorig jaar september, toen Greenpeace ontdekte dat het EU-rapport over glyfosaat - op vele pagina's - identiek was aan het aanvraagdossier dat werd ingediend door Monsanto en andere pesticidenbedrijven?

Nu heeft een team van Duitse journalisten ontdekt dat het ook het geval is bij andere pesticiden - niet verwonderlijk, omdat eerder al gebleken was dat de Europese Unie delen van of zelfs hele rapporten van de farmaceutische industrie (en waarschijnlijk ook andere industrietakken) letterlijk overneemt van de producenten.... zonder zelf eerst gedegen onderzoek naar de besproken materie gedaan te hebben.

Het blijkt zelfs standaard praktijk te zijn. Het team controleerde 25 EU-risicobeoordelingsverslagen die waren opgesteld door verschillende rapporterende lidstaten, en met name de delen aangaande de gezondheidsrisico's voor mensen. Hieruit bleek dat veel nationale autoriteiten hadden gedaan wat eerder gedaan was bij glyfosaat - zij kopieerden grote stukken tekst uit de aanvraagdossiers naar het EU-rapport, zonder enige aanduiding van de bron.

De journalisten hadden ook een interview gehouden met EFSA-directeur Bernhard Url, die nogmaals zei: "We gaan ervan uit dat de autoriteit controleert of iets overeenkomt met de werkelijkheid voordat het wordt overgenomen."  De journalisten kregen ook een (anonieme) insider te spreken, die bevestigde dat de autoriteiten niet de tijd hadden (genomen) om alle onderzoeken te controleren.

De conclusie van de journalisten was dat er een "fout in het systeem" is en dat we er niet op kunnen vertrouwen dat alle in de EU goedgekeurde pesticiden effectief veilig zijn. Ze sluiten af met citaten van twee europarlementariërs - van de socialistische en EVP-fractie - die commentaar geven op de noodzaak (of niet) van meer transparantie van gegevens in EU-risicobeoordelingen van pesticiden (d.w.z. openbaarmaking van sectorstudies), zodat externe wetenschappers de EU-beoordelingen kunnen toetsen op juistheid.

Het onderzoeksteam vond grote tekortkomingen bij 15 van de 25 onderzochte werkzame stoffen, omdat zelfs schattingen van het risicopotentieel van de stoffen werden gemaakt - zonder dat duidelijk werd of de tekstdelen kritisch werden beoordeeld door de autoriteiten. Drie voorbeelden:

1. Prosulfuron
Onkruidbestrijdingsmiddelen die de werkzame stof prosulfuron bevatten, kwamen voor het eerst op de markt in 1994 en worden hoofdzakelijk in de maïsteelt gebruikt. Prosulfurone is toegelaten in 20 EU-lidstaten. Het middel is van producent Syngenta, en men neemt aan dat het schadelijk voor de gezondheid is als het ingeslikt wordt, terwijl het giftig is voor het waterleven.
De Franse bevoegde autoriteit ANSES heeft op veel plaatsen tekstdelen van de fabrikant in haar verslag overgenomen zonder deze te als zondanig te kenmerken. Dit is niet noodzakelijk kritisch bij het aannemen van beschrijvingen van de studie, maar het is zonder meer een slechte wetenschappelijke praktijk. Tekstuele kwesties waarbij de autoriteit dezelfde risicobeoordeling van de sector uitvoert, zijn uiteraard bijzonder problematisch. Dit voorbeeld, op pagina 10 van het beoordelingsrapport, gaat over de vraag of het medicijn het genoom van een organisme modificeert (Ames-test):
- volgens producent Syngenta:

- volgens toezichthouder ANSES:

De beoordeling van de fabrikant kan best wel correct zijn, maar deze benadering is niet in overeenstemming met de EU-vereisten voor een onafhankelijke en objectieve risicobeoordeling. Nergens blijkt namelijk uit of de instantie de beoordeling heeft gecontroleerd.
 

2. Sulfosulfuron
Een ander actief ingrediënt voor onkruidbestrijding is sulfosulfuron, afkomstig van Monsanto, fabrikant van het in de Vietnamoorlog gebruikte ontbladeringsmiddel Agent Orange. Het Amerikaanse concern is een tijdje geleden overgenomen door Bayer, en dat Duitse concern is nu (als nieuwe eigenaar van Monsanto) verwikkeld in veel rechtszaken - met hoge miljardenclaims.
Het middel Sulfosulfuron wordt voornamelijk gebruikt in de graanteelt. In Duitsland zijn de autoriteiten strenger dan elders binnen de EU: producten die sulfosulfuron bevatten worden niet voor meerdere jaren goedgekeurd - in tegenstelling tot 16 andere EU-landen, bijvoorbeeld Spanje en Frankrijk.
In dit geval werden, naast de studiebeschrijvingen, ook conclusies overgenomen uit de aanvraag. Daarbij heeft het agentschap gedeeltelijk teksten geherformuleerd of ingekort, die echter niet transparant weergegeven worden, omdat de overnames niet worden gekenmerkt als citaten, zoals op pagina 9 van het rapport:
- aanvraag van producent Monsanto:

- beoordeling van de Zweedse autoreiteit KEMI:

Het hoofd van KEMI, Katarina Lundberg, zei over de tekstovernames: "We moeten onze tijd zo efficiënt mogelijk gebruiken, en dat betekent dat we het moeten gebruiken voor de evaluatie. Een aanvraagdossier voor een nieuwe licentie kan 50.000 tot 150.000 pagina's bevatten, één studie 1000 pagina's en meer."

3. Pyridaat
Op pyridaat (van producent Belchim) gebaseerde onkruidverdelgers worden sinds het begin van de jaren tachtig in de groenteteelt gebruikt. Producten die deze werkzame stof bevatten, zijn in alle EU-lidstaten toegelaten. Van het middel wordt aangenomen dat het huidirritatie of allergische huidreacties veroorzaakr, en dat het giftig is voor in het water levende organismen.
Behalve studiebeschrijvingen neemt het Oostenrijkse gezondheidsagentschap AGES ook risicobeoordelingen van de aanvraag over zonder deze te labelen, zoals bijvoorbeeld op pagina 25 van het rapport. Soms worden alinea's enigszins gewijzigd door toevoegingen en weglatingen.
- de aanvraag van de fabrikant Belchim:

- de beoordeling van Oostenrijkse toezichthouder AGES:



Conclusie: er is in het geheel geen transparante aanpak van EU-lidstaten. Het is vaak niet duidelijk waar de tekst van de autoriteitsbeoordeling vandaan komt. Maar, nog veel ernstiger, is het feit dat wetenschappelijke conclusies óók letterlijk worden overgenomen. Fabrikanten zullen niet klagen over schending van hunauteursrecht. Integendeel, ze zijn dik tevreden met auditinstanties die voor 70% de toetsen "copy" en "paste" gebruiken.

Niet-gecontroleerde tekstovernames of fouten in de risicobeoordeling kunnen vèrstrekkende gevolgen hebben. Vooral als de fabrikant iets wil verbergen kunnen mooie statistieken gepresenteerd worden, en blijkt de kans groot dat de auditautoriteiten het over het hoofd zullen zien.
Een werkzame stof kan worden toegelaten, waarvan de risico's door de auditautoriteiten zijn onderschat of niet worden erkend. Na goedkeuring in de EU blijft een actief ingrediënt tussen de 10 en 15 jaar op de markt voordat het opnieuw wordt beoordeeld.
 

Afdrukken Doorsturen