Gisteren heeft de regering in Teheran aangekondigd niet langer volledig te willen voldoen aan de nucleaire overeenkomst van Wenen. Deze stap is een reactie op de terugtrekking van de VS uit de overeenkomst, een jaar geleden.
Als onderdeel van de JCPOA ("Joint Comprehensive Plan of Action", ook wel "Iran Nuclear Deal" genoemd) mag Iran uranium wel verrijken, maar niet in grotere hoeveelheden opslaan. Tot nu toe exporteerde Iran verrijkt uranium naar het buitenland als brandstof voor kernreactoren, evenals zwaar water (D2O), dat in sommige reactoren als koelmiddel wordt gebruikt. Door de stap van Iran en vooral de houding van Brussel lijkt een militaire confrontatie onvermijdbaar.
Iran trekt de teugels aan. Een jaar na de terugtrekking van de VS uit
de Iraanse nucleaire deal stelt Teheran nu de EU een ultimatum: als
Brussel er binnen twee maanden niet in slaagt om de door de VS
opgelegde sancties te omzeilen, dan stapt men volledig uit de
atoom-overeenkomst.
De EU zit nu klem tussen twee partijen in het Iran-VS-conflict, maar
het is zelf de schuldige. Want een dubbele ontkenning van de
werkelijkheid heeft de EU-staten in deze situatie geleid.
Een jaar lang heeft de niet-democratisch gekozen elite in Brussel
gesimuleerd om de nucleaire overeenkomst met Iran te handhaven tegen
het Amerikaanse sanctiebeleid. Dit was de eerste weigering om de
politieke realiteit te erkennen. Vervolgens doen de EU-lidstaten alsof
ze niet onder de druk van het ultimatum zoals dat is gesteld door
Teheran zullen bezwijken - alsof de afwijzing van een ultimatum die
uit de wereld zou doen verdwijnen. Dit is de tweede veronachtzaming
van de feiten in dit geval.
Beide stellen de EU-staten in staat om verdere naleving van het
nucleaire contract als een gewenste optie te beschouwen. Ook hier laat
Brussel zien dat zij in het geheel niet in de werkelijkheid staat:
haar opstelling heeft niets te maken metde echte ontwikkelingen.
De EU-lidstaten zullen deze zomer door de realiteit worden ingehaald.
Want in 60 dagen zal de regering in Teheran niet alleen meer nucleair
materiaal in het land achterlaten, maar ook verrijken (wat door het
verdrag niet was toegestaan), als de resterende verdragsluitende
staten - Rusland, China, Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland -
niet voldoen aan de contractvoorwaarden, d.w.z. méér economische
uitwisseling en handel.
Het betekent dat de EU-staten niet alleen de handen af trekken van het
Amerikaanse sanctiebeleid tegen Iran, maar ze actief ondermijnen.
Naast het feit dat bedrijven en banken zich na 2015, bij de
ondertekening van de atoom-overeenkomst, teruggetrokken hebben uit de
handel en investeringen, zal dit de transatlantische betrekkingen
verder onder druk zetten. Want hier zijn de EU-landen momenteel nog
druk bezig handelsbeperkingen af te wenden.
In dit geval kan het bijzonder nadelig blijken te zijn dat niemand uit
de EU speciale toegang heeft tot de Amerikaanse president. Omdat
Donald Trump geen coherent beleid of strategie heeft ten opzichte van
voor de VS niet welgevallige staten - Noord-Korea, Venezuela en Iran -
worden die door zijn regering verschillend behandeld.
De grootste escalatie zal plaatsvinden in de betrekkingen met Teheran.
Trump heeft het kernverdrag vanaf het begin aangewezen als het
slechtste verdrag in de Amerikaanse geschiedenis. In tegenstelling tot
andere conflictsituaties neemt hij echter niet de zwaarste positie in
bij de overheid ten opzichte van Iran. De grootste haviken zijn de
Amerikaanse oorlogshitser veiligheidsadviseur John
Bolton en de volkomen idiote minister van Buitenlandse Zaken Mike
Pompeo, die allebei hardere waarschuwingen hebben geuit.
Vooral John Bolton roept al vele jaren op om militaire actie tegen
Iran te ondernemen. Hij formuleerde zijn visie in een artikel voor de
New York Times in 2015 getiteld "To Stop Iran's Bomb, Bomb Iran". In
tegenstelling tot het Noord-Koreaanse beleid, waar Bolton ook militair
wilde ingrijpen, maar ondertussen van gedachten is veranderd (door de
betrokkenheid van de atoommachten China en Rusland), denkt hij de
escalatie van de betrekkingen met Iran af te kunnen dwingen - hoewel
Rusland altijd gezegd heeft Iran bij een militair conflict te zullen
steunen. Ondertussen heeft Bolton zijn eis voor een regimeverandering
in Teheran herzien, maar dit is niet geloofwaardig gezien zijn andere
opmerkingen.
Gezien de meningen van zijn eigen electoraat is het onwaarschijnlijk
dat Trump vrijwillig een militair conflict met Iran zal willen aangaan
- maar hij is zoals we inmiddels weten gemakkelijk te beïnvloeden.
Er zijn nog steeds twee gevaren. Ten eerste zou het kunnen dat in Iran
politieke krachten de overhand krijgen, die in het licht van de
verslechterende economische situatie de voorkeur geven aan een
militaire actie tegen Amerikaanse doelen. Dat ligt niet voor de hand,
omdat in dat geval de VS, die de troepen naar de regio heeft
verplaatst, zou reageren.
Ten tweede - en een stuk waarschijnlijker - zouden militaire adviseur
van de Amerikaanse president hem in een positie kunnen manoevreren van
waaruit hij denkt daar anders niet uit te komen zonder dat het zwak
lijkt.
Tot dusverre heeft Trump ook abrupte beleidswijzigingen doorgevoerd in
beladen situaties, als hem die te heet onder de voeten werden. In dat
geval zou het nuttig zijn als hij een vertrouweling binnen de EU had
waarnaar hij wil luisteren, en die de EU-belangen zou kunnen
behartigen. Maar Trump vertrouwt - terecht - Emmanuel Macron en
Theresa May niet, terwijl hij Duitsland nog steeds beschouwt als een
door de VS "bezet grondgebied".
Het stoppen met het uitvoeren van afzonderlijke delen van de
overeenkomst door Iran kan een situatie zijn waarop de Amerikanen
hebben gewacht - en naartoe gewerkt. Dat lijkt ons inziens het plan
van Bolton en Pompeo te zijn geweest. Iran provoceren en misleiden en,
als ze verontwaardigd zijn, dat als een op handen zijnde aanval
interpreteren. Dat lijkt de "dringende zaak" te zijn geweest die de
Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Pompeo ertoe bracht zijn
reis naar Duitsland zo spontaan af te breken.
Maar het is niet alleen een militaire confrontatie dat de Europese
Unie zorgen zou moeten baren..... we hebben ook nog zoiets als een
migrantencrisis.
Krijgen we binnenkort een herhaling van de migrantentsunami van het
najaar van 2015, toen de Duitse bondskanselier Merkel al rijp was voor
het gesticht en de halve wereld uitnodigde toch vooral naar Europa te
komen? En misschien in nog sterkere mate?
De Iraanse president heeft nu zo'n scenario gepresenteerd om de
europeanen aan te sporen méér concessies te doen aan de handel met
Iran.
Iran heeft nu dus aangekondigd dat het de verkoop van verrijkt uranium
en zwaar water voor twee maanden zal opschorten. Het land schendt dus
- net als de VS - het atoom-verdrag van Wenen, maar in een nog
relatief milde vorm.
Deze stap is zeker ook gericht tegen de VS. De Verenigde Staten hebben
namelijk van Iran geëist om uraniumverrijking volledig te stoppen,
zelfs als het land het grootste deel van het materiaal dat het
produceert exporteert.
Vanuit europees oogpunt is echter een andere passage uit de verklaring
van Rohani veel belangrijker. Daarin zegt hij: "We doen een grote
inspanning tegen drugssmokkel en hebben de stroom vluchtelingen naar
Europa gestopt. Dat heeft ons miljarden dollars gekost, en we kunnen
het niet langer betalen, gezien de omstandigheden die de VS heeft
gecreëerd."
In Teheran is men in toenemende mate ontevreden over de economische
compensatie die de EU het land feitelijk had beloofd als compensatie
voor het afsluiten van de overeenkomst door de VS. Het special purpose
vehicle Instex, dat begin dit jaar werd opgericht als een
clearingplatform voor Europees-Iraanse handelstransacties, is tot nu
toe nauwelijks gebruikt.
Veel beloven, weinig geven: zo kennen we Brussel weer.
De drie miljoen Afghaanse vluchtelingen die momenteel in Iran
verblijven zijn, in het perspectief van Teheran, zeker de ultieme
hefboom om druk op europese regeringen te kunnen uitoefenen om meer
economische concessies te doen, vooral omdat de route door Iran nu al
de belangrijkste route is voor het smokkelen van heroïne naar Europa.
Brussel kan dan wel een (te) grote broek aantrekken en het ultimatum
van Teheran verwerpen - wat inmiddels in de vorm van een gezamenlijke
verklaring van de ministers van Buitenlandse Zaken van Duitsland,
Frankrijk, Groot-Brittannië en de EU-commissaris voor extern beleid is
gebeurd -, dergelijke oproepen hebben weinig nut als de escalatie
tussen de VS en Israël enerzijds en Iran anderzijds zo snel toeneemt
als in de laatste paar dagen.
Onlnags heeft de VS het vliegdekschip USS Abraham Lincoln en een
bommenwerperssquadron verplaatst naar het Midden-Oosten. Het
oorlogsgevaar in de regio is hierdoor aanzienlijk toegenomen. Een jaar
geleden raakte Donald Trump zelf in een serieus dilemma met de
unilaterale beëindiging van de nucleaire overeenkomst door de VS,
omdat alle economische sancties nu bijna volledig zijn uitgeput, nadat
de VS de Iraanse metaalexport nu tot stilstand willen brengen.
Op het volgende niveau van de escalatieladder blijven dus alleen nog
militaire stappen over, tenzij er via onderhandelingen nog naar een
oplossing van het conflict wordt gewerkt.
[9 mei 2019]
