Het coronavirus is niet de enige reden waarom landen momenteel de economie proberen te redden met biljoenen dollars. Belangrijker is de wereldwijde schuldenberg die zich de afgelopen jaren heeft opgestapeld. Het is nu van cruciaal belang dat de puinhopen worden opgeruimd, onder duidelijke voorwaarden.
Het is duidelijk wie de schuld heeft van de in hun voegen krakende
beurzen en de economische crisis die naar verwachting de ergste is
sinds de laatste wereldoorlog: het coronavirus en de maatregelen van
de regeringen om deze te stoppen. Vertegenwoordigers van het
bedrijfsleven kunnen ongetwijfeld (terecht) wijzen naar de talloze
bezuinigingen door regeringen, terwijl ze zelf zwijgen over het feit
dat grote bedrijven met vele miljarden euro's en dollars gedurende
tien jaar na de grote financiële crisis zijn gered, nu miljoenen
mensen wereldwijd hun baan zullen verliezen.
Het coronavirus is één van de redenen voor de huidige situatie: veel
bedrijven kunnen door de voorgeschreven maatregelen niet meer
produceren en verkopen. Bovendien blijven hun klanten weg, wat de
inkomsten heeft weggevaagd. Maar het virus is niet de enige reden: het
is de katalysator van een economische crisis die door de jaren heen is
opgebouwd en die de wereld hoe dan ook de afgrond zou hebben ingeduwd.
Het is duidelijk te zien aan de stijging van de wereldwijde
schuldenberg, die ook de sociale ongelijkheid weerspiegelt - de schuld
van de een is altijd het bezit van de ander. Sinds de schuldenberg de
wereld in 2008 in een economische crisis stortte, is ze volgens de
Bank voor Internationale Betalingen (BIS) blijven stijgen van 180 tot
221 procent van het wereldwijde bruto binnenlands product (bbp). Het
is de schuld van gewone mensen, bedrijven en politici. Aandelen werden
gekocht met schulden en de beurzen werden (ook door allerlei
maatregelen) continue opgestookt. De koers van wereldwijde aandelen
die wordt bijgehouden door de MSCI-index is gestegen van 750 naar meer
dan 2400 punten. Het is krankzinnig. Het Internationaal Monetair Fonds
(IMF) waarschuwt al jaren dat de schuldenberg uiteindelijk zou kunnen
instorten en de hele wereldeconomie onder zich zou begraven.
Hoe dit kon gebeuren kunnen we snel samenvatten: toen in 2008 mensen
in de VS of Spanje de rente op hun hypotheek niet meer konden betalen,
namen de landen de schulden op zich, want die waren tegelijkertijd het
vermogen van banken, pensioenfondsen en vermogensbeheerders. De
talloze regeringen hebben hun landen op hun beurt flink in de schulden
gestoken, en hebben zich overgeleverd aan de banken, die zij eerder
nog met duizenden miljarden hebben gered van de ondergang. Toen landen
als Ierland hun schulden niet meer zelf konden beheren, namen meer
solvabele landen de schulden op zich. Kortom, de regeringen steunden
de schulden om de overeenkomstige activa te beschermen.
Daarbij besloten ze de schulden niet af te schrijven, wat miljarden
van boven naar beneden zou hebben herverdeeld. Onder druk van
belastingparadijzen zoals Zwitserland en Nederland werden de
vennootschapsbelastingen wereldwijd verder verlaagd, de sociale
uitgaven verlaagd, de gezondheidszorg uitgekleed, het onderwijs
afgebroken en de arbeidsmarkten gedereguleerd. Dat zou de economie
zogenaamd dynamischer maken, beweerden politici. Met als doel dat de
mensen en de staten hun rentebetalingen weer zouden kunnen voldoen en
een deel van hun schulden zouden kunnen terugbetalen.
Een dollemansrit van tien jaar. Het bezuinigingsbeleid dreigde tot een
inzinking van de economische vraag te leiden. En dus pompen centrale
banken al jaren steeds meer geld in de wereldeconomie, zodat gewone
mensen, bedrijven en overheden goedkope schulden blijven krijgen en de
economie draaiend kunnen houden. Maar bedrijven gebruikten ook geld om
hun eigen aandelen te kopen om de aandelenkoers omhoog te krikken -
vooral om de top van het bedrijf te verrijken. De som van de
zogenaamde leveraged leningen is snel gestegen - risicovolle leningen
aan wankele bedrijven. In 2018 ontdekte de BIS dat in veertien
onderzochte landen twaalf procent van de bedrijven "zombies" zijn:
niet-winstgevende bedrijven die hun rente alleen kunnen betalen met
nieuwe schulden. Bedrijven die onder "normale" omstandigheden het
loodje hadden gelegd - en vandaag de dag nog steeds worden gesteund
door centrale banken die hun obligaties (die ze niet op de financiële
markten kwijt kunnen) massaal opkopen. U mag raden wie - als het
kaartenhuis ineen stort - voor de financiële stroppen mag opdraaien.....
De (gevolgen van deze) torenhoge schulden is een van de redenen waarom
regeringen zo'n haast hebben om de economie van de ondergang te
redden. De "economische" politici die verantwoordelijk zijn voor deze
schulden, zijn degenen die met hun bezuinigingsbeleid de schuldenberg
verder hebben doen groeien. Vele miljarden (en wereldwijd zelfs
biljoenen) worden nu vrijgemaakt om te voorkómen dat het instort. En
met vrijmaken bedoelen we: bijlenen.
Het coronavirus dient als kapstok waaraan alle ellende wordt
opgehangen.
Nadat de beurzen wereldwijd met een derde instortten, staart de
financiële wereld nu zenuwachtig naar bedrijven of ze hun schulden
kunnen aflossen: zo niet, dan komt er een nieuwe wereldwijde
financiële crisis. Het IMF waarschuwde afgelopen najaar dat in een
economische crisis veertig procent van de bedrijfsleningen in grote
economieën rommel zouden kunnen worden. Dienovereenkomstig zijn de
rentetarieven die bedrijven moeten betalen voor leningen de afgelopen
dagen wereldwijd omhooggeschoten.
Ook particuliere huishoudens zullen het moeilijk krijgen om de rente
over schulden te betalen. Vastgoedbubbels dreigen opnieuw wereldwijd
te barsten. Dit is ook de schuld van de deregulering van de
arbeidsmarkten, die banen op afroep, arbeidsovereenkomsten voor
bepaalde tijd en schijnzelfstandigheid (zzp) heeft aangemoedigd: in
plaats van hun loon te blijven ontvangen, verliezen mensen van de ene
dag op de andere hun financiële middelen voor levensonderhoud en
daarmee de middelen om huur of hypotheek te betalen.
Wereldwijd
geld bijdrukken in één grafiek: de balansen van de grote centrale
banken bevinden zich op recordniveaus. Zelfs gemeten naar het bbp
zijstellen de oude hoogtepunten van de financiële crisis allang niets
meer voor.
Op het internationale speelveld zijn banken sterk betrokken geweest
bij leveraged loans, terwijl er internationaal ook recordbedragen zijn
verstrekt aan hypotheken. De honderden miljarden, ja zelfs biljoenen
die overheden nu beschikbaar stellen, samen met de economische
neergang, zullen ook de staatsschuld opdrijven. De EU debatteert al
over hoe de Unie schulden kan maken in plaats van Italië, als het land
zijn rente niet meer kan betalen. De monetaire unie, ja, de
transferunie, is nog maar een kleine stap verwijderd van invoering. De
Britten zijn de dans op tijd ontsprongen.
Het gevaar is groot dat regeringen net als in 2008 doorgaan met het
ondersteunen van schulden en het stimuleren van de ongelijkheid met
hun noodmaatregelen. Het geld dat de centrale banken momenteel uit
alle hoeken en gaten tevoorschijn halen, wordt gebruikt om de rente
laag te houden voor mensen, bedrijven en landen. Met de miljarden die
de regeringen van de Verenigde Staten, Duitsland of ook ons land, in
stelling brengen, moeten de schulden daadwerkelijk worden betaald: als
bedrijven hun leningen aan de bank niet meer kunnen terugbetalen,
moeten de belastingbetalers het verlies voor hun rekening nemen.
Hiervoor zullen de landen weer van de banken gaan lenen. Het lijkt wel
een perpetuum mobile.
De balans van de Federal Reserveis met nog eens $
557 miljard aan QE, disconteringsperiode voor noodleningen en
liquiditeitsswaps uitgebreid. Het totale vermogen staat nu op een
record van $ 5,81 biljoen (!), wat overeenkomt met 27% van het
Amerikaanse bbp. De balans van de Fed zou tegen het einde van het jaar
12 biljoen dollar kunnen bereiken als zij haar volledige
noodleningscapaciteit benut.
Landen draaien ook veelal op voor de lonen van voor steun in
aanmerking komende bedrijven (bij ons voor 90%), zodat mensen hun huur
kunnen blijven betalen aan eigenaren van onroerend goed,
woningbouwverenigingen of de hypotheek aan de banken. Kortom: tien
jaar na de wereldwijde financiële crisis proberen landen opnieuw met
vele honderden miljarden euro's en dollars banken en andere
crediteuren te redden.
Er zijn al stemmen die vragen om versoepeling van de kapitaalvereisten
voor banken en belastingverlagingen. En als de overheidsschuld blijft
groeien, zal het niet lang duren voordat de roep om verdere
bezuinigingen op de sociale uitgaven en de arbeidsmarktregulering
luider wordt. Die roep zal vooreerst uit Brussel klinken. Onze
minister van Financiën Wopke Hoekstra kan dan wel zeggen dat hij (ons
land) diepe zakken heeft zodat steunmaatregelen "gemakkelijk" te
bekostigen zijn, uiteindelijk zal al dat geld weer dubbel en
dwars moeten worden opgehoest.... door de belastingbetalers.
Terwijl de coronacrisis volop woedt, worden de geesten alvast rijp
gemaakt voor wat er straks moet gebeuren. Eerst wordt er gesproken
over de tijd van het grote "wij"-gevoel. De geschiedenis laat zien dat
bij het kapitalisme, als dat eenmaal verslonden wordt door interne
tegenstellingen, wordt gegrepen door een nieuwe crisis, het moment van
een groot beroep op het gezond verstand aanbreekt, de cohesie van de
bevolking wordt geroemd en de bereidheid geopperd wordt om offers te
brengen. Een hele samenleving wordt dan opgeroepen om offers te
brengen - van miljardairs tot werknemers en daklozen - hoewel die
eerste categorie zich in het algemeen niet geroepen voelt. Maar dit
keer lijkt het offer voor Mammon - in tegenstelling tot de financiële
crisis van ruim tien jaar geleden - letterlijk bloed te vereisen.
Steeds vaker worden burgers voorbereid op de mogelijkheid van een
triage, indien zij - op leeftijd, of lijdend aan obesitas of andere
kwalen - best wel eens geen toegang kunnen krijgen tot de intensive
care. Selectie aan de poort, mede mogelijk gemaakt door uw eigen
politici.
Dus hoe zit het met het geven van uw leven? Het is voor het goede doel,
voor bijvoorbeeld een jongere, een fittere, en uiteindelijk gaat het
natuurlijk om de beste keus voor de economie van het land!
Dit is nu eigenlijk het argument. Iedereen zou offers moeten brengen,
zoals Dan Patrick, vice-gouverneur van de Amerikaanse staat Texas,
onlangs van zijn burgers eiste. De economie moet immers blijven
draaien. De werkenden zouden daarom ondanks de pandemie aan het werk
moeten gaan; de ouderen, die bovengemiddeld sterven aan corona, moeten
gewoon opgeofferd worden zodat de kleinkinderen kunnen blijven werken
- zo eiste de vice-gouverneur. De 70-jarige Patrick beweerde dat hij
bereid was zijn leven te geven voor de economie. Trump zelf stelde dat
ook, aangezien hij zijn land "niet gemaakt" ziet om "gesloten te
blijven". De Amerikaanse president had "de VS graag met Pasen zien
opengaan (voor business, natuurlijk).
Naarmate de crisis voortduurt besteden de tv-programma's en de
mainstream media ook meer aandacht aan het triage-onderwerp. De goede
vriend van Mark Rutte, Jort Kelder, die op een lokale zender wat had
geroepen over rokende ouderen, mensen die aan obesitas lijden, en die
op de intensive care ons land in een wurggreep houden - arme
ondernemers..... En omdat het nooit genoeg kan zijn wordt hij ook nog
uitgenodigd in het programma op1, om daar zijn mening te uiten over de
waarde van een mensenleven. Uiteindelijk moet het onderwerp door
herhaling aan kracht winnen. Maar vooral in dit soort cynische
gesprekken, die in tijden van crisis pas echt in de schijnwerpers
komen te staan van de mainstream media, komt het irrationalisme van de
kapitalistische productiewijze, die de beschaving bedreigt, het
duidelijkst tot uiting.
Dergelijke oproepen tot een echt bloedoffer voor het kapitaal maken
duidelijk hoe dramatisch de situatie is. De huidige crisis is veel
erger dan de crisis van 2008/09, en uiteindelijk misschien wel die van
de jaren dertig van de vorige eeuw. Dit keer komt de primaire schok
van de snelle inzinking van de productie, vervolgens de stillegging
van de productie en verstoring van bestaande wereldwijde
toeleveringsketens - en het heeft het potentieel om een historisch
unieke inkrimping van het bruto binnenlands product (bbp) van landen
in het centrum van het laat-kapitalistische wereldsysteem teweeg te
brengen.
Het aantal eerste aanvragen voor een
werkloosheidsuitkering in de VS steeg tot een absolute recordhoogte.
Een duidelijker voorbeeld van de ernst van de situatie kunnen we haast
niet geven.
Het lijkt erop dat het systeem daadwerkelijk zou kunnen instorten als
gevolg van de groeiende interne tegenstellingen in een langdurige
pandemie - ook al doet de politiek alles "goed" vanuit een binnenlands
kapitalistisch perspectief van louter de crisis te bestrijden. Het
coronavirus is echter slechts de trigger die een instabiel systeem
dreigt te doen instorten.
De meest flagrante waarschuwing kwam van James Bullard, president van
de Federal Reserve Bank van St. Louis, die vreesde dat het bbp aan het
einde van het tweede kwartaal tot 50% zou kunnen dalen in vergelijking
met het eerste kwartaal van 2020. Dit zou ertoe leiden dat het
werkloosheidscijfer tot 30% omhoog schiet en zou overeenkomen met een
daling van de economische output met 25%. Ter vergelijking: tijdens de
Grote Depressie van 1929-33, die een crash veroorzaakte en grote delen
van de bevolking in extreme armoede dreef, daalde het Amerikaanse bbp
met in totaal 25%.
De tijdsfactor is hier bepalend: hoe langer de strijd tegen de
pandemie voortduurt, hoe langer het kapitaalherstelproces in de
goederenproducerende industrie grotendeels verlamd is, hoe groter de
kans op een langdurige depressie, waardoor een grote laag werkenden
economisch "overbodig" wordt. Als het virus "de komende maanden niet
verdwijnt vanwege een geweldige wending", vertelde professor James
Stock van Harvard aan de mainstream media, draait het ook uit op
zoiets "als de Grote Depressie". De voorbodes van deze dreigende
sociale catastrofe zijn al voelbaar in Californië: sinds 13 maart
hebben ongeveer een miljoen arbeiders zich binnen een week
geregistreerd als werkloos.
Ook de EU is begonnen met de grootschalige berekening van de
economische vooruitzichten. De Europese Commissie ging er aanvankelijk
van uit dat het bbp in de Europese Unie met 1,0 procent zou dalen.
Maar nu worden in Brussel ook parallellen getrokken met 2009. De
EU-economie zal in 2020 waarschijnlijk evenzeer krimpen als toen de
vastgoedbubbels barstten tijdens de laatste crisis die de eindeloze
eurocrisis veroorzaakte: op dat moment was de krimp van de economische
productie 4,5 procent in de eurozone en 4,3 procent in de EU. De
hernieuwde schok van de al uithollende Europese alliantie zou de
nationalistische middelpuntvliedende krachten een extra stimulans
moeten geven, vooral in het valutagebied. Een echte
eigen-volk-eerst-mentaliteit groeit al tijden in de Europese "Unie",
waar bepaalde chirurgische maskers voor Italië plotseling "verdwijnen"
in Duitsland of gewoon in beslag worden genomen door Polen en Tsjechië.
Gezien deze dreigende ineenstorting van de economische prestaties in
de kernlanden van het kapitalistische wereldsysteem, is het geen
wonder dat politici nu wereldwijd biljoenen dollars uitstrooien. Ze
worden in een razend tempo in het systeem gepompt, alsof het niet op
kan. De politieke elites zijn echt bezorgd over een flinke crash. Het
blijft volledig open of deze inspanningen de lijdensweg van kapitaal
kunnen verlengen door de al flink wat jaren groter wordende "bubbels".
De omvang van de ondersteunende maatregelen zijn historisch uniek -
vooral in de Verenigde Staten. Onlangs hebben de Democraten en de
Republikeinen in het Congres overeenstemming bereikt over een
stimuleringspakket van $ 2 biljoen ($ 2.000 miljard!). Het voorheen
belachelijk gemaakte helikoptergeld, d.w.z. het betalen van geld aan
burgers om de economische vraag te stimuleren, is in de Verenigde
Staten een realiteit geworden. Elke Amerikaanse burger met een
jaarinkomen van minder dan $ 75.000 ontvangt een geldbedrag van $
1.200, en elk kind brengt nog eens $ 500 binnen. Probleem is alleen
dat de overheidsdiensten niet goed zijn toegerust om die enorme
hoeveelheid gegevens te kunnen verwerken, zodat burgers op zijn
vroegst in juni wat geld tegemoet kunnen zien. Verder zijn er $ 100
miljard nodig voor de disfunctionele, particuliere "gezondheidszorgsector",
eigenaren van kleine bedrijven kunnen rekenen op 350 miljard, grote
industrieën worden onder nog veel meer miljarden bedolven om ze in
leven te houden, enz. enz. En vergeet vooral de mega-banken van Wall
Street niet! Hierover hebben wij eerder kritische artikelen geschreven.
Al die honderden miljarden dollars vervagen namelijk ten opzichte van
de biljoenen dollars die centrale banken in de consumptieve financiële
markten moeten pompen om te voorkómen dat het wereldwijde financiële
systeem ineenstort. Het belangrijkste doel is om te voorkomen dat de
liquiditeitsbubbel barst, die werd opgestart door maatregelen om de
gevolgen van de gebarsten vastgoedbubbels in 2008/09 te bestrijden.
Het zijn precies deze financiële bubbels (dot-com-bubbel,
vastgoedbubbel, huidige liquiditeitsbubbel), die sinds de tweede helft
van de jaren negentig in omvang en volume zijn toegenomen, die de
gestaag groeiende schuldenberg van 322 procent van de wereldwijde
economische productie genereren, waaronder het hyperproductieve op
kredieten steunende wereldsysteem, dat nu ineen dreigt te storten.
De paniekerige biljoenen-injecties van de centrale banken dienen om te
voorkómen dat deze gigantische schuldtoren instort. Deze omvatten
bijvoorbeeld de 750 miljard nieuwe obligatie-aankopen door de ECB,
evenals de $ 1,5 biljoen maatregelen die de Federal Reserve heeft
genomen om te proberen de crash van de Amerikaanse aandelenmarkten
tegen te houden. Uiteindelijk is dit bijdrukke van geld (uit het niets),
"kwantitatieve versoepeling" genoemd, dat op financieel gebied wordt
uitgevoerd door obligaties en "effecten" van de centrale banken te
kopen om het systeem "liquide" te houden. Er zijn nu geen officiële
limieten bij de Federal Reserve: "agressieve acties" zijn noodzakelijk,
kwantitatieve versoepeling - dus zoals gezegd geld bijdrukken - zal
vanaf 23 maart onbeperkt worden uitgevoerd.
The sky is the limit. Het probleem is dat een groot deel van deze
groeiende schuldenberg niet meer kan worden bediend zodra de recessie
te lang duurt, vooral ten aanzien van bedrijfsleningen. Het instabiele
laatkapitalistische kaartenhuis op de financiële markten zou dan
instorten, wat catastrofale gevolgen zou hebben. Bij de eerste
overeenkomstige modelberekeningen werd rekening gehouden met de
bedrijfsschulden van acht landen - China, de VS, Japan,
Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, Italië en Duitsland . Een
economische schok die slechts half zo groot was als de wereldwijde
financiële crisis van 2008 zou het onmogelijk maken om $ 19 biljoen
aan schulden af te lossen. Dat zou 40 procent zijn van de totale
bedrijfsschulden in de betreffende landen. De crisis dreigt echter nu
al in veel regio's op de inzinking in 2009 te lijken.
Op de financiële markten zien we een junk-tsunami:
het tempo van ratingverlagingen is de afgelopen weken aanzienlijk
versneld. Zie de grafiek hierboven, aangaande de downgrades van IG
(Investment Grade) naar HY (High Yield). Het uitstaande bedrag aan
nieuwe Fallen Angel-obligaties is in het eerste kwartaal van 2020
gestegen naar $ 149 miljard, een hoger bedrag dan de vorige piek in
het tweede kwartaal van 2009, zegt zakenbank Goldman Sachs.
De economische inzinking, die nu met biljoenen moet worden verlicht,
dreigt in wisselwerking te treden met de financiële rommel in het
opgeblazen mondiale financiële systeem, wat uiteindelijk zal leiden
tot devaluatie en een onomkeerbare crash. Dit is het echte gevaar van
de huidige crisisdynamiek: de ineenstorting van de wereldwijde
schuldenberg zou een echte ineenstorting veroorzaken. De heersende
elite en de hun ter dienste staande politici weten dit en daarom
worden de sluizen van de Federal Reserve en de ECB nu zoveel mogelijk
geopend.
In feite heeft Trump gelijk. Als de noodzakelijke pandemiecontrole
gedurende een langere periode wordt gehandhaafd, bestaat letterlijk
het risico dat de centra van het wereldkapitalistische systeem
instorten. De aankondiging van Trump dat de VS na Pasen weer normaal
zouden moeten opereren, samen met het "economische stimuleringspakket"
dat over de Amerikaanse financiële markten was uitgestrooid,
veroorzaakte de hoogste koersstijging op een dag sinds 1933. Wall
Street accepteert het aangekondigde menselijke offer vriendelijk.
Zelfs als honderdduizenden een ellendige dood sterven, moet kapitaal
worden teruggewonnen door middel van loonarbeid. Het irrationele
karakter van het kapitalisme als een doodscultus die wild op hol slaat
in de blinde dwang om te groeien, wordt op zulke momenten van crisis
duidelijk zichtbaar.
Natuurlijk moet de ongecontroleerde ineenstorting van de schuldenberg
worden voorkomen. Daarnaast hebben kleinere bedrijven, zelfstandigen
en werknemers die nu buiten hun schuld in de crisis terechtkomen, hulp
nodig. Maar als de regeringen nu met honderden en duizenden miljarden
ingrijpen, moeten ze dat alleen doen onder duidelijke voorwaarden: ten
eerste moeten de banken, vermogensbeheerders, vastgoedbeleggers en
grote bedrijven, die de afgelopen jaren miljarden aan winsten hebben
uitgekeerd, hun verliezen zèlf dragen - door een ordelijke
schuldenafschrijving of een drastische verhoging van de wereldwijde
belastingen voor bedrijven en de (super)rijken. Topmanagers van geredde
ondernemingen zouden kunnen worden gedwongen af te zien van een deel
van hun salaris, tegemoetkomingen en bonussen, terwijl de inkoop van
eigen aandelen door bedrijven wordt verboden. Instellingen die van
nationaal belang zijn, zouden weer genationaliseerd moeten worden. De
marktwerking is veel te ver doorgeschoten, en een correctie is
noodzakelijk.
Een crisis schept de mogelijkheid dat nieuwe ideeën de overhand
krijgen, schreef de rechtse econoom Milton Friedman, wiens ideeën de
wereld nog steeds domineren.
De crisis is nu.
[4 april 2020]
