Er hangt veel af van de uitkomst van de komende algemene verkiezingen in Argentinië, niet alleen economisch maar ook geopolitiek, en niet alleen voor het land zelf, maar voor heel Latijns-Amerika en misschien zelfs voor de hele wereld. Te midden van de ergste economische crisis sinds de depressie van 1998 tot 2002 gingen de Argentijnen afgelopen weekend naar de stembus voor de voorverkiezingen, slechts twee maanden voor de "grote finale". De resultaten waren op zijn zachtst gezegd een schok. Javier Milei, een uitgesproken libertariër met extreemrechtse sympathieën die op een missie is om Argentinië van zijn politieke kaste te verlossen, won 30% van de stemmen, meer dan zowel het belangrijkste conservatieve “Macrista”-blok (28%) als de regerende Peronistische coalitie (27%).
Argentinië, een land dat gedesillusioneerd is door de reguliere
politiek, heeft een plotselinge en onverwachte verschuiving naar een
nieuwe horizon gezien. De voorverkiezingen van 13 augustus leverden
een verrassende winnaar op, één die alle verwachtingen tartte: de
extreemrechtse libertaire econoom Javier Milei. Milei is woedend
geweest tegen wat hij de "politieke kaste" in Buenos Aires noemt, en
heeft veel ontevreden kiezers naar zich toe getrokken omdat de
jaarlijkse inflatie de 100% overschrijdt.
Milei's onbeschaamde houding heeft een snaar geraakt, vooral bij
jongeren. "Inflatie maakt ons kapot en werkonzekerheid laat je je
leven niet plannen", klaagde Adriana Alonso, waarmee ze de gevoelens
van veel Argentijnen weerspiegelde. Milei's belofte om de centrale
bank te sluiten en de economie te dollariseren, heeft weerklank
gevonden bij degenen die de status-quo beu zijn. Zijn groei spreekt
boekdelen over de woede en ontgoocheling die mensen voelen tegenover
de traditionele politiek.
Met een stijl die doet denken aan ex-U.S. President Donald Trump en
luide rockachtige bijeenkomsten, Milei heeft de harten en geesten
veroverd van degenen die wanhopig op zoek zijn naar verandering. De
meeste peilingen hadden hem slechts een vijfde van de waarschijnlijke
stemmen gegeven, maar hij presteerde veel beter dan alle
voorspellingen, wat een ingrijpende verschuiving in het politieke
momentum markeerde. Argentinië werd geconfronteerd met een tumultueuze
financiële situatie toen de peso een sterke devaluatie van 20%
doormaakte als reactie op het onverwachte succes van de extreemrechtse
kandidaat. In de nasleep kenden zowel Argentijnse aandelen als
dollarobligaties op Wall Street een aanzienlijke daling van ongeveer
10%.
De verkiezingen in oktober zullen cruciaal zijn voor Argentinië, met
beleid dat van invloed is op de kritieke landbouwsector van het land,
de peso-valuta, obligaties en gesprekken over een schuldovereenkomst
van $ 44 miljard met het Internationaal Monetair Fonds. Er staat veel
op het spel en Milei vertegenwoordigt een op zijn zachtst gezegd
nieuwe benadering van deze complexe kwesties.
Er hangt veel af van de uitkomst van de komende algemene verkiezingen,
niet alleen economisch maar ook geopolitiek, en niet alleen voor
Argentinië, maar voor heel Latijns-Amerika en misschien zelfs voor de
hele wereld. Te midden van de ergste economische crisis sinds de
depressie van 1998 tot 2002 gingen de Argentijnen afgelopen weekend
naar de stembus voor de voorverkiezingen, slechts twee maanden voor de
"grote finale". De resultaten waren op zijn zachtst gezegd een schok.
Javier Milei, een uitgesproken libertariër met lang haar en
extreemrechtse sympathieën die op een missie is om Argentinië van zijn
politieke kaste te verlossen, won 30% van de stemmen, meer dan zowel
het belangrijkste conservatieve “Macrista”-blok (28%) als de regerende
Peronistische coalitie (27%).
In een verbluffende afwijzing van de twee belangrijkste politieke
blokken die Argentinië de afgelopen twee decennia hebben bestuurd,
kozen de kiezers voor een onbekende kwantiteit. Nogmaals, de
opiniepeilingen hadden de uitkomst helemaal verkeerd.
Stemmen in de voorverkiezingen is verplicht voor de meeste Argentijnse
volwassenen, die allemaal één stem krijgen. Zoals Al Jazeera opmerkte
maakt dit het in feite tot een generale repetitie voor de algemene
verkiezingen van 22 oktober, wat een duidelijke indicatie geeft van de
favoriet om het presidentschap te winnen. En die favoriet deze keer is
Javier "de pruik" Milei, tot voor kort een virtuele nobody die er nu
min of meer zeker van kan zijn dat hij in ieder geval de tweede
stemronde zal halen (net als Frankrijk heeft Argentinië een
tweerondensysteem van stemmen voor de presidentsverkiezingen).
De twee andere hoofdkandidaten zijn Sergio Massa, de huidige minister
van economie die nauw verbonden is met de clintistische kern van de
Amerikaanse Democratische Partij, maar die waarschijnlijk zal blijven
streven naar BRICS-lidmaatschap, dedollarisering en uitbreiding van de
bilaterale handel met zowel China als Brazilië, de twee grootste
handelspartners van het land; en Patricia Bullrich, van Together
for Change, een pro-Amerikaans liberaal-conservatief blok dat
ervoor zorgde dat Mauricio Macri in 2015 president werd. Bullrich was
minister van Arbeid, Werkgelegenheid en Persoonszaken tijdens de
rampzalige regering van de la Rúa (2000-2001) en riep in een recente
toespraak in Miami op tot de oprichting van een "NAVO van het Zuiden"
om de georganiseerde misdaad in Latijns-Amerika te bestrijden.
De politieke partij van Milei, La Libertad Avanca (De vrijheid
gaat vooruit), is nog maar twee jaar oud, maar zou op het punt kunnen
staan om de macht over te nemen, alleen of als onderdeel van een
coalitie, vermoedelijk met de Macristas. Als dat gebeurt en Milei erin
slaagt een regering te vormen en daadwerkelijk veel van zijn
belangrijkste campagnebeloften nakomt en in staat is om voldoende
steun in het Congres op te bouwen om zijn hervormingen door te voeren
(waarschijnlijk de grootste "ALS" van allemaal), zal dat gevolgen
hebben die niet alleen in Argentinië, maar in heel Latijns-Amerika en
misschien zelfs wereldwijd voelbaar zullen zijn.
Maar voordat we Milei's campagnetoezeggingen en hun bredere mogelijke
gevolgen bespreken, laten we eerst eens kijken naar wie hij is. Wat
zijn zijn politieke ideeën en principes? Heeft hij die eigenlijk? Waar
kwam hij ineens vandaan? Hoe is hij in slechts zeven jaar tijd van
politiek nobody tot presidentiële koploper gekomen?
Milei lijkt niet alleen een man zonder principes te zijn, maar veel
van zijn volgelingen lijken volledig te zijn vergeten wat er met
Argentinië is gebeurd de laatste keer dat iemand soortgelijke beloften
deed. Spoiler alert: het liep niet goed af (daarover later meer).
Tot zeven jaar geleden verdiende Milei zijn brood als econoom door
voor en met verschillende organisaties te werken, waarvan sommige
zouden kunnen botsen met de libertaire principes die hij omarmt. Milei
is bijvoorbeeld lid van het World Economic Forum, dat de
wereldwijde klasse van plutocraten bedient, omschrijft zichzelf met
trots als de "internationale organisatie voor publiek-private
partnerschappen" (d.w.z. corporatisme), en is één van de grootste
voorstanders van gecentraliseerde, technocratisch, top-down bestuur op
de planeet.
Milei heeft ook gewerkt als senior econoom bij de Argentijnse
dochteronderneming van HSBC en als hoofdeconoom voor Corporación
America, een conglomeraat van Eduardo Eurnekián, één van de rijkste
mannen van Argentinië. Het bedrijf heeft een virtueel monopolie op de
luchthavens van Argentinië en andere Latijns-Amerikaanse landen.
Nogmaals, elke oprechte, zichzelf respecterende libertariër zou zich
met alle kracht moeten verzetten tegen het bestaan van monopolies en
monopolisten. Milei heeft zijn politieke carrière ondermeer te danken
aan Eurnekián, die ook eigenaar is van een deel van Grupo América, één
van de grootste mediaconglomeraten van Latijns-Amerika. Toen Eurnekián
zich realiseerde dat Milei een zekere gave van het woord had, begon
Grupo América Milei uit te nodigen voor zijn nieuws- en
chatprogramma's, waar hij de toenmalige president van Argentinië,
Mauricio Macri, met wie Eurnekián een geschiedenis van rundvlees had,
te lijf zou gaan. In feite gaven Eurnekián en zijn partners Milei een
enorme zeepkist waarop hij zijn mening kon uitdragen, en zo werd hij
een mediasensatie, daarna parlementslid en nu een presidentskandidaat
met een reële kans om president te worden.
En misschien wel het ergste van alles is dat Milei werkte voor Antonio
Bussi, een militaire generaal die tijdens de dictatuur talloze mensen
martelde en vermoordde, waaronder een 16-jarig meisje. Na de overgang
naar democratie, halverwege de jaren 80, werden alle aanklachten tegen
Bussi ingetrokken als onderdeel van de "full-stop"-wet (hoewel de
aanklachten decennia later opnieuw zouden worden ingevoerd, wat zou
leiden tot een levenslange gevangenisstraf). Bussi, een vrij man in
een nieuwe wereld, stelde zich kandidaat voor het gouverneurschap van
de staat Tucaman en won, en werd de enige hoge figuur van de vorige
dictatuur die werd gekozen voor een openbaar ambt in de democratie die
het verving.
Halverwege de jaren 90, toen de gruwelijke misdaden van Bussi algemeen
bekend waren, werkte Milei aan twee contracten voor de gouverneur.
Toen Milei ernaar werd gevraagd in een interview, zei hij: "Ik deed
mijn werk, het kwam tot een einde en ik ging weg." Milei heeft
ook banden met het in de VS gevestigde, door miljardair Koch
gefinancierde Atlas Network, dat sinds de oprichting in 1981 losse
partnerschappen heeft gesmeed met meer dan 450 'vrijemarkt'-denktanks
over de hele wereld, waaronder veel in Latijns-Amerika. Zoals Lee Fang
meldde voor The Intercept in 2017, heeft het netwerk gefunctioneerd
“als een stil verlengstuk van het Amerikaanse buitenlandse beleid,
waarbij aan Atlas gelieerde denktanks stille financiering ontvingen
van het State Department en de National Endowment for Democracy, een
kritische arm van de Amerikaanse zachte macht."
Milei's campagnevoorstellen variëren van klassiek neoliberaal
gelddenken (arme mensen laten betalen voor openbare gezondheidszorg,
pensioenen verlagen, valutacontroles opheffen en "een kettingzaag
gebruiken voor overheidsuitgaven") tot meer radicale voorstellen zoals
het "opblazen" van de centrale bank (waarbij we veronderstellen dat
dit een manier is om digitale valuta van de centrale bank te voorkomen);
verkoop van alle openbare activa; afschaffing van de Argentijnse peso
en invoering van de Amerikaanse dollar als officiële munteenheid; tot
ronduit macabere ideeën zoals het legaliseren van de verkoop van
menselijke organen. “Als je een einde wilt maken aan de zwendel van
geldemissie om de schatkist te dekken en een einde te maken aan de
inflatie, gezien het feit dat Argentijnse politici dieven zijn, is het
de enige manier om de Centrale Bank te sluiten en, in ieder geval in
het begin, [de economie] te dollariseren”, tweette Milei een paar
maanden geleden.
Daarentegen heeft de vertrekkende regering van Alberto Fernández,
zoals veel regeringen die niet volledig op één lijn staan met de VS,
geprobeerd haar afhankelijkheid van de dollar te verminderen door de
Argentijnse handel met China en Brazilië, de twee grootste
handelspartners, te dedollariseren. Maar Milei wil het land in precies
de tegenovergestelde richting leiden, met potentieel rampzalige
gevolgen.
Momenteel gebruiken 11 buitenlandse naties en niet-Amerikaanse
overzeese gebieden de dollar als hun officiële valuta. Zes daarvan
bevinden zich in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied: Ecuador,
Panama, El Salvador, de Britse Maagdeneilanden, Turks- en
Caicoseilanden en Bonaire. Milei zou graag zien dat Argentinië de
volgende is. Het idee geniet steun onder bepaalde Amerikaanse economen...
versus ongeveer 60% van de kiezers, maar heeft aan populariteit
gewonnen bij een bepaald deel van de bevolking naarmate de
valutacrisis in Argentinië verergert….
De Argentijnse economie is al zwaar gedollariseerd gezien de min of
meer ononderbroken waardedaling van de Argentijnse peso in de
afgelopen 23 jaar. Aan het begin van de eeuw was het bij wet
vastgesteld op pariteit met de dollar, maar is nu minder dan een halve
cent waard in Amerikaanse dollars. Zoals El País het verwoordt: "Argentinië
is een land met twee valuta's dat alle dollars die het onder de matras
kan krijgen, bewaart." Spaargeld wordt niet alleen in dollars bewaard;
veel vastgoedtransacties worden uitgevoerd in de Amerikaanse valuta.
Zelfs verhuur en kleinere transacties vereisen vaak dollars.
Maar er is een enorm verschil tussen het hebben van een regime met
twee valuta's - zoals het geval is met veel opkomende markteconomieën
met zwakke lokale valuta's - en het helemaal opgeven van de nationale
valuta. Velen zien dollarisering als een snelle oplossing voor de
chronische financiële en economische problemen van Argentinië, wijzend
op Ecuador's geschiedenis van relatief lage inflatie sinds de
invoering van de dollar in 2000. Maar veel andere landen in
Latijns-Amerika, waaronder Mexico, Brazilië, Peru, Paraguay en
Bolivia, zijn er ook in geslaagd de inflatie onder controle te houden
zonder hun munt te hoeven schrappen en de dollar te moeten invoeren.
In feite liggen de inflatiecijfers van zowel Brazilië als Mexico
momenteel onder het EU-gemiddelde.
"Argentinië is niet in staat om te dollariseren, omdat dit de
dollarreserves van de centrale bank vereist die het niet heeft", zei
econoom Julián Zícari, die een boek schreef over de geschiedenis van
de economische crises in Argentinië, eraan toevoegend dat "proberen [te
dollariseren] zou een volledige verdamping van lonen en pensioenen
veroorzaken.” Het zou ook het einde betekenen van elke schijn van
Argentijnse soevereiniteit, waarschuwde de Zuid-Koreaanse econoom Ha-Joon
Chang tijdens een recent bezoek aan het land: "Als je dollars als je
officiële valuta wilt aannemen, moet je een aanvraag indienen om een
kolonie van de Verenigde Staten van Amerika te worden, want dat is wat
je dan maakt. Dit betekent dat je macro-economisch beleid wordt
geschreven in Washington DC..."
Dit is voor Ecuador een harde les geweest. Sinds Ecuador de USD als
officiële munteenheid heeft aangenomen, heeft het te maken gehad met
periodieke sociale en economische crises die sinds 2019 tot een
hoogtepunt zijn gekomen. In hoeverre dit te wijten is aan
dollarisering is onmogelijk in te schatten, maar één ding is duidelijk:
het belemmert de eventuele crisismaatregelen. Wanneer een crisis
begint, zijn de handen van de staat bijna volledig gebonden. Het kan
geen inkomen verdelen en heeft een beperkte capaciteit om binnenlandse
industrieën te beschermen of te bevorderen. Bovendien is de beslissing
om zich aan de dollar te binden, eenmaal genomen en opgevolgd,
moeilijk terug te draaien.
“Ze vergeten dat elk medicijn bijwerkingen heeft die veel ernstiger
kunnen zijn dan het primaire probleem. Dat is dollarisering', zei
voormalig Ecuadoriaanse president Rafael Correa in een recent
interview met de Argentijnse publicatie Perfil. “Dollarisering
beheerst de inflatie en niets anders. Maar er zijn andere problemen,
zoals werkloosheid en industrialisatie. Het lost één onevenwichtigheid
op, in dit geval inflatie, maar het genereert andere, zoals (het
beperken van ons vermogen om) werkloosheid te bestrijden of te
industrialiseren, die essentieel zijn voor ontwikkeling, wat ons
langetermijndoel zou moeten zijn.”
Het aannemen van de dollar impliceert ook dat het lot van Argentinië
wordt gekoppeld aan dat van de VS, net nu de neergang van de
Amerikaanse hegemonie versnelt. Het bevat ook treffende echo's van de
stappen van voormalig president Carlos Menem (1989-1999) om de
Argentijnse peso vast te leggen op een volledig kunstmatige en
onhoudbare waarde van één Amerikaanse dollar. Dit gaf het land een
valse illusie van welvaart, terwijl het de economie niet meer kon
laten concurreren en de staat een onafhankelijk monetair beleid ontnam.
Het maakte uiteindelijk de weg vrij voor de financiële crisis en de
devaluatie van de munteenheid van 2001, waarvan de Argentijnse
economie zich nooit goed heeft hersteld.
Milei omschrijft Menem zelf als de beste president ooit van Argentinië.
Hij heeft ook de minister van economie van Menem, Domingo Cavallo,
beschreven als "de beste minister van economie in de hele geschiedenis
van Argentinië". Cavallo implementeerde niet alleen de een-op-een
valutakoppeling die uiteindelijk de economie zou vernietigen; in zijn
tweede periode als minister van economie tijdens de resulterende
crisis (2000-1) hield hij toezicht op één van de grootste
belastingverhogingen in de geschiedenis van Argentinië, grotendeels in
opdracht van het door de Amerikanen gedomineerde IMF, evenals de
regelrechte diefstal van de spaargelden van miljoenen Argentijnen in
de zogenaamde “Corralito“.
Een regering van Milei zou waarschijnlijk ook proberen om Argentinië
geopolitiek een heel andere kant op te sturen, waarschijnlijk ook met
grote gevolgen. In een interview een paar maanden geleden met Andres
Oppenheimer, de Amerikaans-Argentijnse redacteur en gesyndiceerde
columnist voor buitenlandse zaken bij The Miami Herald, kondigde Milei
aan dat zijn "strategische partners" bij het "openen" van de
Argentijnse economie het Westen zouden zijn, met name de VS. en Israël.
Hij zei ook dat een Milei-regering de sancties van het collectieve
Westen tegen Rusland zou onderschrijven en toepassen, en voegde eraan
toe: "Ik zou nooit een autocratische regering zoals die van Rusland
steunen."
Zoals we vaker hebben geschreven hebben de meeste regeringen in
Latijns-Amerika de Russische invasie van Oekraïne in de VN misschien
dan wel veroordeeld, maar ze hebben standvastig geweigerd de sancties
van de VS of de EU tegen Rusland te onderschrijven. Vorige maand nog
weigerde een meerderheid van de Latijns-Amerikaanse leiders de acties
van Rusland te veroordelen in de slotverklaring van de EU-CELAC-top.
Zelfs de rechtse populist van Brazilië, Jair Bolsonaro, weigerde
tijdens zijn presidentschap sancties goed te keuren.
Als Milei de sancties tussen de VS en de EU zou goedkeuren en
toepassen, zou dat dus een belangrijke verschuiving in het beleid in
de regio betekenen die ongetwijfeld gevierd zou worden in Kiev,
Washington en Brussel. Milei zei ook dat hij "nooit" overeenkomsten
zou nastreven met communistische landen waar geen vrijheid is,
inclusief natuurlijk China. Ook dit kan weer grote gevolgen hebben.
Argentinië is, we schreven het nog zeer recentelijk, één van de landen
die zich formeel hebben aangemeld om lid te worden van de
BRICS-alliantie. De aanvraag heeft blijkbaar al de zegen van Peking
gekregen en het lidmaatschap kan officieel worden bevestigd tijdens de
komende BRICS-leiderstop dit weekend. Op economisch vlak kijkt de
regering van Alberto Fernández ook naar het oosten. In april onthulde
het plannen om Chinese invoer in yuan te gaan betalen in plaats van in
dollars. In dezelfde maand hernieuwde het een valutaswapovereenkomst
van $ 18,2 miljard met Peking, waardoor de Centrale Bank van de
Argentijnse Republiek (BCRA) yuan van de PBOC kan ontvangen in ruil
voor een equivalent bedrag aan (snel devaluerende) Argentijnse peso's.
Deze fondsen hebben Argentinië in staat gesteld om zijn leningpakket
van $ 44 miljard van het IMF te blijven aflossen, waardoor opnieuw een
faillissement werd vermeden, aangezien het worstelt met een acuut
tekort aan dollars nadat een historische droogte totale
landbouwverliezen veroorzaakte van € 17,6 miljard, of 3% van het
Argentijnse bbp.
In juni bezochten de Argentijnse minister van Economische Zaken Sergio
Massa en de gouverneur van de Centrale Bank, Miguel Pesce, Peking,
waar ze een samenwerkingsplan ondertekenden om gezamenlijk de bouw van
het Belt and Road Initiative te bevorderen, opnieuw een teken van
verdieping van de bilaterale economische en handelssamenwerking tussen
de twee landen. Massa werd ook geïnformeerd door de president van de
New Development Bank, Dilma Rousseff, dat de weg vrij was voor
Argentinië om zich bij de entiteit aan te sluiten en zo in de nabije
toekomst financiële steun te krijgen.
Een regering van Milei kan dat natuurlijk allemaal in gevaar brengen.
Maar hij moet nog steeds eerst de verkiezingen winnen, wat verre van
een gelopen race is. Zelfs als hij dat doet, zijn er ernstige twijfels
of hij in staat zal zijn om zulke ingrijpende acties te ondernemen. Om
te beginnen is het onwaarschijnlijk dat zijn politieke groepering
zoiets als meerderheidscontrole zich in het congres van de
noodzakelijke brede politieke steun om dergelijke hervormingen door te
voeren, kan verzekeren. En als Milei zou weglopen van alle
overeenkomsten en deals die de huidige regering met China heeft
gesloten, hoe zou zijn eigen regering dan in staat zijn om de schuld
van Argentinië aan Peking terug te betalen? Het is immers
onwaarschijnlijk dat de VS en Europa zulke genereuze betaalmeesters
zullen zijn als China de afgelopen jaren is geweest.
[Alle links, bronnen, documenten en meer informatie uitsluitend voor abonnee's]
[18 augustus 2023]
Afdrukken
Doorsturen
